KURSUS: FONETIK DAN

FONOLOGI BAHASA MELAYU

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nota Tambahan

SUKU KATA

DEFINISI

Suku kata ialah bunyi atau urutan bunyi

yang mempunyai satu puncak kelantangan.

Puncak kelantangan ialah kelantangan yang

paling kuat, biasanya diwakili oleh bunyi

vokal dalam suku kata. Oleh sebab itu, bunyi

vokal wajib ada dalam suatu suku kata, sama

ada secara bersendirian, misalnya [a] dalam

kata [a + ku ] ‘aku’, atau bersama bunyi

konsonan sebelumnya, misalnya, bunyi [a]

dalam kata [ah +li] ‘ahli’, atau selepasnya,

misalnya bunyi [a] dalam kata [ki + ta] ‘kita’,

atau didahului dan diikuti oleh bunyi

konsonan, misalnya, [a] dalam kata [taŋ + ga]

‘tangga.’

STRUKTUR

Berdasarkan contoh-contoh di atas, struktur

suku kata bahasa Melayu ialah (K)V(K). Oleh

sebab V (Vokal) merupakan unsur wajib

dalam suku kata, dan paling lantang, unsur V

ini dinamakan NUKLUS.

Konsonan pula boleh hadir sebelum atau

selepas vokal atau nuklus. Supaya penyebutan

konsonan tidak berulang, maka bunyi

konsonan sebelum vokal membuka suku kata.

Konsonan yang membuka suku kata ini

dipanggil ONSET. Konsonan yang hadir

selepas vokal pula menutup suku kata.

Konsonan yang menutup suku kata ini

dipanggil KODA. Oleh sebab itu struktur

suku kata, tanpa menyebut istilah vokal dan

konsonan, adalah seperti berikut:

SUKU KATA

ONSET NUKLUS KODA

Oleh sebab binaan struktur itu berdasarkan

pembahagian binari (pembahagian kepada

‘dua’), maka struktur suku kata dapat

dirajahkan sebagai berikut:

SUKU KATA

ONSET RIMA

NUKLUS KODA

Oleh sebab nuklus sahaja merupakan unsur

wajib dalam suku kata, dengan onset dan koda

tidak wajib, maka struktur suku kata dapat

dinyatakan dengan kependekan O sebagai

onset, N sebagai nuklus dan K sebagai koda,

supaya struktur suku kata dapat dinyatakan

sebagai berikut:

(O)N(K)

Berdasarkan rajah di atas, menurut

pembahagian binari, maka struktur suku kata

dapat digambarkan sebagai berikut:

SK

O R

N K

Untuk tujuan peperiksaan, keempat-empat

istilah ini akan digunakan jika soalan tentang

suku kata keluar. Malahan, dalam penentuan

fonem dan alofon, tiga istilah (Onset, Nuklus

dan Koda) akan digunakan.

VOKAL SEKUNDER

(Secondary Vowel)

Konsep Vokal Sekunder berlawanan dengan

Vokal Primer, seperti lapan vokal bahasa

Melayu, iaitu [i], [e], [ε], [a], [u], [o], [É] dan

[ə]. Pengeluaran bunyi vokal sekunder

berbeza daripada bunyi vokal primer dari segi

bentuk bibir yang terlibat.

(1) Bila bentuk bibir tak bundar untuk

mengeluarkan bunyi [i] dijadikan

bundar, maka terjadilah bunyi [ü], lalu

namanya ialah “vokal depan sempit

bundar”.

(2) Jika bentuk bibir untuk vokal separuh

luas tak bundar [e] dijadikan bundar,

maka bunyi vokal sekunder yang

terhasil ialah [ö], lalu namanya ialah

“vokal depan separuh sempit bundar.”

(3) Jika bentuk bibir untuk vokal luas tak

bundar [a] dijadikan bundar, maka

bunyi vokal sekunder yang terhasil ialah

[oe] dengan nama “vokal depan luas

bundar.”

(4) Jika bentuk bibir untuk vokal belakang

sempit bundar [u] dijadikan tak bundar,

maka bunyi vokal sekunder yang

terhasil ialah [ï] dengan nama “vokal

belakang sempit tak bundar.”

(5) Jika bentuk bibir untuk vokal belakang

separuh sempit bundar [o] dijadikan tak

bundar, maka bunyi vokal sekunder

yang terhasil ialah [ë] dengan nama

“vokal belakang separuh sempit tak

bundar.”

(6) Jika bentuk bibir untuk vokal belakang

luas [ä] dijadikan tak bundar, maka

bunyi vokal sekunder yang terhasil ialah

[α] dengan nama “vokal belakang luas

tak bundar.”

Depan Bundar Belakang Tak Bundar

___________ _____________

ü y ï

___________ _____________

ö ë

___________ _____________

oe ^

___________ _____________

oe α

___________ _____________

KONSEP PENGELUARAN BUNYI

Untuk VOKAL: Perhatikan kriteria:

(1) Bahagian lidah: depan; tengah;

belakang.

(2) Tinggi-rendah lidah: sempit; separuh

sempit; separuh luas; luas.

(3) Keadaan lelangit lembut:

(a) Diangkat untuk semua vokal oral;

(b) Diturunkan untuk semua yang

disengaukan.

(4) (1) Keadaan bibir untuk Vokal Primer:

(a) bundar untuk vokal belakang

(b) tak bunda untuk vokal depan

(2) Keadaan bibir untuk Vokal

Sekunder:

(a) bundar untuk vokal depan

(b) tak bundar untuk vokal belakang

(5) Pita suara: Bergetar kerana semua vokal

adaah bersuara

Untuk pengeluaran bunyi KONSONAN,

perhatikan kriteria berikut:

(1) Daerah artikulasi: dari bibir ke, gigi,

ke gusi, ke lelangit keras, ke lelangit

lembut dan glotis (lubang dalam pita

suara). Misalnya: [p], [b] = bunyi bibir;

[t],[d] = bunyi gusi; [h] bunyi glotis; [k],

[g],[ŋ] = bunyi lelangit lembut dsb.

(2) Cara pengeluaran = bentuk arus udara,

Misalnya, tersekat → sekatan.

Misalnya: semua bunyi letupan:

[p,b,t,d,k,g], atau hentian: [?]

tersempit → sempitan. Misalnya:

semua bunyi geseran: [f,v,s,z,x, h] dsb.

(3) Penyuaraan: dilaksanakan oleh peranan

pita suara; kalau bergetar → bersuara;

Misalnya:[b,d,g,n,z,l,r,m] dll.; kalau tak

bergetar → tak bersuara [p,t,k,θ,f,s,x].

FITUR DISTINGTIF

DEFINISI

Sifat-sifat yang dimiliki oleh bunyi sama ada

dari segi nilai artikulasi (pengeluaran) atau

nilai akustik, bahawa sebarang perbezaan

bunyi dari segi mana-mana satu atau lebih sifat

atau fitur dapat membezakan fonem. Itu

sebabnya istilah distingtif digunakan, kerana

distingtif bermaksud membezakan makna kata.

Sebagai contoh, [p] dan [b] dapat berbeza dari

segi fitur [+ bersuara], kerana [b] bunyi

bersuara, manakala [p] bunyi tak bersuara.

Perbezaan dari segi bersuara dan tak bersuara

ini membezakan fonem /b/ daripada fonem /p/.

Oleh sebab itu, dari segi pengeluaran, atau

artikulasi, fitur [+ bersuara] menyebabkan /b/

tergolong kepada fonem yang berbeza

daripada /p/ yang memiliki fitur [- bersuara].

Oleh sebab itu [+ bersuara] adalah fitur

distingtif yang membezakan fonem /b/ [+

bersuara] daripada /p/ [- bersuara].

Fitur juga dapat diukur mengikut daerah

artikulasi yang terlibat. Bunyi [p] dan [b]

dikatakan bunyi dua bibir, maka penglibatan

dua-bibir ditandai dengan fitur [+bilabial].

Bunyi [t,d] dihasilkan di daerah gusi, maka

kedua-dua bunyi itu ditandai dengan fitur

[+alveolar], iaitu pernyataan sifat [+gusi].

Bunyi [k,g] terhasil di daerah lelangit lembut,

maka fitur ‘lelangit lembut’ itu diberikan nama

fiturnya [+velar] dalam fonologi, supaya

fonem /k,g/ memiliki fitur [+velar]. Bunyi [ŋ]

yang dihasilkan di daerah lelangit keras, ia

ditandai dengan fitur [+palatal], iaitu istilah

fonologi bagi maksud lelangit keras. Yang

berikut ini ialah keselarasan istilah Melayu

dengan nama fiturnya dalam fonologi:

Nama daerah artkulasi Nama fitur

dua-bibir [+bilabial]

bibir-gigi [+labio-dental]

gigi [+ dental]

gusi [+alveolar]

lelangit keras [+palatal]

lelangit lembut [+velar]

glotis [+glotal]

Dari segi cara pengeluaran, pembahagian fitur

dibuat mengikut pembahagian bunyi

konsonan: Jika bunyi itu bunyi letupan, fitur

untuk ini ialah [+plosif]; jika letusan, fiturnya

dinamakan [+afrikat]; jika geseran, nama

fiturnya ialah [+frikatif]; jika sengau, nama

fiturnya ialah [+nasal]. Bunyi konsonan

bukan-sengau ditandai oleh fitur [-nasal]. Oleh

sebab itu, konsonan /p/ ditandai dengan fitur

[+plosif, +bilabial, -bersuara]; konsonan /g/

memiliki fitur [+plosif,+velar,+bersuara];

konsonan [f] memiliki fitur [+labio-dental,

+frikatif, +tak bersuara]. Konsonan /n/

memiliki fitur [+nasal, + alveolar, + bersuara].

Oleh sebab semua bunyi vokal berlawanan

dengan bunyi konsonan, maka fitur [+vokalik]

hanya dimiliki oleh vokal, manakala konsonan

/p/ memiliki fitur [-vokalik]. Ini kerana fitur

[+vokalik] dapat menandai vokal yang

memiliki fitur [+vokalik], atau konsonan [-

vokalik]. Oleh sebab itu, konsonan /p/

mempunyai fitur [-vokalik, +plosif, +bilabial,

+tak bersuara].

Antara bunyi konsonan itu ada yang tulen dan

ada yang tidak tulen. Konsonan tulen terdiri

12

daripada konsonan letupan [+plosif], letusan

[+afrikat] dan geseran [+frikatif]. Konsonan

tulen memiliki fitur [-vokalik]. Oleh sebab itu,

konsonan /g/ memiliki fitur [-vokalik, +plosif,

+velar, + bersuara], manakala konsonan /t/

memiliki fitur [-vokalik, +plosif, +alveolar, -

+bersuara]. Konsonan liquida yang terdiri

daripada bunyi /r, l/ dikeluarkan dengan arus

udara tidak mengalami sekatan, atau sempitan,

tetapi membenarkan udara mengalir keluar,

maka bunyi-bunyi liquida ini memiliki fitur

[+vokalik, +konsonanal], manakala geluncuran

/w,j/ tidak tergolong kepada mana-mana vokal

mahupun konsonan, lalu memiliki fitur [-

vokalik, -konsonantal].

Semua vokal ditandai dengan fitur [-

konsonantal, +vokalik]. Oleh sebab itu, vokal

sempit ditandai oleh fitur [-Rendah], kerana

bila udaranya sempit, lidah diangkat tinggi.

Fitur tinggi ditandai dengan fitur [-Rendah],

kerana tinggi-rendah lidah ditandai dengan

[+Rendah].

TAJUK KERJA KURSUS

(a) Pilih SATU daripada tajuktajuk

yang disenaraikan di

bawah ini.

(b) Huraikan tajuk yang dipilih

dengan menyatakan perkaraperkara

yang berikut

(mengikut kesesuaian):

i. definisi

ii. sifat

iii. lambang fonetik/fonemik

iv. faktor/syarat/keadaan

v. penyebaran dalam kata

vi. contoh-contoh yang tepat

vii. gambarajah (di mana sesuai)

TAJUK KERJA KURSUS

1. Bunyi vokal Dialek

Kelantan: cara pengeluaran

dan penyebarannya dalam

kata.

2. Kosa Kata Khusus Dialek

Kelantan (atau Dialek

Trengganu) dan maknanya,

serta transkripsi setiap kata

yang disenaraikan.

3. Kosa Kata Khusus Dialek

Utara dan maknanya, serta

transkripsi fonetik setiap

kata yang disenaraikan.

4. Kosa Kata Khusus salah satu

bahasa di Sabah (Kadazan

dan Dusun, Murut, Melayu,

Bajau, Sulu, Orang Sungai,

Bisaya, Tidong, Kedayan,

Tranum, Kwijau,

Tambunuo, Dumpas, Paitan,

Minokok, Ramanau,

Margang, Idahan, Iranum).

Setiap satu kosa kata itu

hendakalah diterangkan

maknanya, serta transkripsi

fonetik setiap kata yang

disenaraikan.

5. “Alat tutur” dan

peranannya dalam

pengeluaran bunyi bahasa

Melayu.

6. “diftong” dan “rangkap

vokal” salah satu bahasa di

Sabah. Nyatakan juga proses

pengeluaran setiap satunya,

serta perbezaan antara

kedua-dua istilah tersebut.

7. Cara-cara “Fonem” dan

“Alofon” ditentukan dalam

bahasa Melayu, serta

hubungannya dengan kajian

fonemik.

8. Ciri-ciri suprasegmental

salah satu dialek di

Semenanjung (Johor, Perak.

Selangor, Terengganu,

Pahang, Kelantan, Negeri

Sembilan, Melaka, dialek

Utara).

9. Artiklasi tambahan dalam

salah satu bahasa di

Sarawak (Iban, Bidayuh,

Kayan, Kenyah, Murut,

Bisayah, Punan, Sian, Penan,

Melanau, Ukit, Narom).

10. Bunyi Vokal dan Konsonan

dalam satu bahasa di

Sarawak. Nyatakan

penyebarannya dalam kata,